 |
|
Deborah D. Lattimore, φωτογράφος, επιζήσασα
του καρκίνου του μαστού
|
Διάβασα σήμερα για τη
διπλή, προφυλακτική μαστεκτομή στην οποία υποβλήθηκε η Αμερικανίδα ηθοποιός,
Αντζελίνα Τζολί. Και ομολογώ, στεναχωρήθηκα πολύ! Όχι μόνο για την ταλαιπωρία στην
οποία η 38χρονη σταρ του Χόλυγουντ ενεπλάκη οικειοθελώς, αλλά κυρίως γιατί
προβλέπω πως η δική της προτροπή θα παρασύρει και πλήθη αμόρφωτων γυναικών, που
θα σπεύσουν με το παραμικρό να τη μιμηθούν.
Κι επειδή η κοινωνία στην
οποία ζούμε δεν είναι αγγελικά πλασμένη, επειδή δηλαδή και επιτήδειοι υπάρχουν
ένα σωρό ανάμεσα στους ορκισμένους γιατρούς, αλλά και αδαείς, θεώρησα υποχρέωσή
μου να γράψω δυο λόγια για το ζήτημα, μιας και συμβαίνει να έχω διαβάσει λίγα
πράγματα, σχετικά. Με την ευχή λοιπόν το κείμενό μου αυτό να μπορέσει να
αντισταθμίσει κατά το δυνατόν το παράδειγμα που πρότεινε η Τζολί, θα προσπαθήσω
να περιγράψω τα αναγκαία, όσο το δυνατόν πιο απλά.
Πριν από οτιδήποτε άλλο,
θα πρέπει μάλλον να εξηγήσω πως η Τζολί -της οποίας η μητέρα νικήθηκε από τον καρκίνο
των ωοθηκών το 2007, σε ηλικία πενήντα έξι ετών- πήρε την απόφαση να
ακρωτηριάσει αμφότερα τα στήθη της, αφού προηγουμένως είχε υποβληθεί σε
γονιδιακό έλεγχο, ο οποίος και αποκάλυψε μετάλλαξη στο γονίδιο BRCA1, μετάλλαξη
που ενοχοποιείται για την εμφάνιση καρκίνου μαστού.
Ας σημειωθεί πως τα γονίδια BRCA1 και BRCA2
δεν είναι τίποτα άλλο παρά μέρη του ανθρώπινου DNA και ανήκουν στην κατηγορία
γονιδίων που ονομάζονται «αναστολείς όγκων». Τα φυσιολογικά γονίδια αυτού του
τύπου (δηλαδή χωρίς μεταλλάξεις) διασφαλίζουν τη σταθερότητα του DNA των
κυττάρων. Έτσι, συμβάλλουν στην πρόληψη του καρκίνου, κατά συνέπεια
προφυλάσσουν από τον άναρχο, ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κυττάρων που προκαλεί
την ανάπτυξη όγκων.
Οι μεταλλάξεις των γονιδίων BRCA1 και BRCA2 συνεπάγονται
πολύ αυξημένο κίνδυνο προσβολής από καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών, καθώς και
αυξημένο κίνδυνο προσβολής από άλλες μορφές καρκίνου. Όμως, το ποσοστό των
γυναικών που προσβάλλονται από καρκίνο μαστού έχοντας μετάλλαξη στα εμπλεκόμενα
γονίδια δεν ξεπερνά το 3-5%, ενώ για τον καρκίνο ωοθηκών, το ανάλογο ποσοστό
ανέρχεται σε 10-15%.
Το 10% των γυναικών με μετάλλαξη στα γονίδια
BRCA1 και BRCA2, προσβάλλονται από καρκίνο μαστού ή καρκίνο ωοθηκών πριν το 40ο
έτος της ηλικίας τους. Το ποσοστό αυτό εκτινάσσεται στο 30-40% αν πρόκειται για
γυναίκες με ιστορικό οικογενειακού καρκίνου μαστού και ωοθηκών, συγχρόνως. Για
επαλήθευση των πληροφοριών αυτών, μπορεί κανείς να ανατρέξει στο εγχειρίδιο
«καλοήθεις & κακοήθεις παθήσεις του μαστού», του αναπληρωτή καθηγητή
χειρουργικής της ιατρικής σχολής Αθηνών, Χρήστου Μαρκόπουλου (Ιατρικές Εκδόσεις
Π.Χ. Πασχαλίδη, 2007) και ειδικότερα στη σελίδα 145.
Στην ίδια σελίδα, ο χειρουργός εξηγεί πως οι
συμβουλές ενός γενετιστή θα μπορούσαν, χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο, να ενδιαφέρουν τις εξής
τρεις κατηγορίες γυναικών: α) εκείνες με δύο τουλάχιστον συγγενείς α’
βαθμού, που έχουν νοσήσει με καρκίνο μαστού ή ωοθηκών, β) εκείνες που έχουν
συγγενή α’ βαθμού, στην οποία έχει βρεθεί μετάλλαξη στα γονίδια BRCA1 ή BRCA2, γ)
εκείνες που έχουν εμφανίσει καρκίνο των ωοθηκών σε ηλικία μικρότερη των 30
ετών.
Κάτι πολύ σημαντικό που επίσης αναλύει ο
Χρήστος Μαρκόπουλος σ’ αυτό του το βιβλίο, είναι τα κατά του γονιδιακού ελέγχου,
αναφορικά με τον κληρονομούμενο καρκίνο του μαστού. Ειδικότερα, αναφέρει πως
ισχύουν τα εξής: α) εάν ο έλεγχος δεν αποκαλύψει μετάλλαξη στο γονίδιο BRCA, αυτό
δεν σημαίνει πως δε θα αναπτυχθεί καρκίνος του μαστού ή των ωοθηκών, από άλλα
αίτια, και β) εάν, αντίστροφα, ο έλεγχος
είναι θετικός για ένα ελαττωματικό γονίδιο, μπορεί και να μην εκδηλωθεί ποτέ
καρκίνος.
Πρακτικά, αυτό σημαίνει
πως κανείς μα κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ούτε αν μία γυναίκα με ολότελα
απαισιόδοξο πόρισμα του γονιδιακού ελέγχου της θα εμφανίσει ποτέ στη ζωή της
καρκίνο, ούτε και το αντίστροφο.
Στο σημείο αυτό, θα
παραθέσω και δύο αποσπάσματα από το βιβλίο του χειρουργού, Γιάννη Φύσσα με
τίτλο «Ο μαστός και οι παθήσεις του» (εκδ. Λιβάνη-2006). Το πρώτο απαντάει στην
ερώτηση: «γιατί μία υγιής γυναίκα μπορεί να αρνηθεί να κάνει την εξέταση για τη
μετάλλαξη των γονιδίων;» και νομίζω πως φωτίζει κάμποσο την υπόθεση του
προληπτικού ελέγχου. Γράφει λοιπόν ο Γιάννης Φύσσας:
«Γιατί πρέπει να ξέρει ότι υπάρχει πιθανότητα να αλλάξει
ριζικά η ζωή της σε περίπτωση που αποδειχθεί και η ίδια θετική. Υπάρχουν
περιπτώσεις όπου η διαρροή του θετικού αποτελέσματος της εξέτασης οδήγησε σε
απόλυση από τη δουλειά, σε άρνηση ασφάλειας ζωής, σε διαζύγιο, σε ζήλιες μέσα
στην οικογένεια μεταξύ θετικών και αρνητικών παιδιών και εχθρότητα προς τη
μητέρα-φορέα της μεταλλάξεως. Κι όλα αυτά, προτού καν εμφανισθεί η ασθένεια!» (βλ. σελ. 86).
Το δεύτερο απόσπασμα που
βρήκα χρήσιμο να συμπεριλάβω εδώ, θίγει το πρόβλημα της προληπτικής αφαίρεσης
μαστών, αυτό ακριβώς δηλαδή που δημοσίευσε σήμερα η σταρ πως ζήτησε να της συμβεί:
«Πολύ δύσκολο να προτείνουμε
αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή σε μια νέα κοπέλα, π.χ. είκοσι πέντε ετών, που έχει
μόνο θετικά γονίδια στα κύτταρά της, ενώ δεν έχει ακόμα τίποτα στον μαστό της.
Δεν είμαστε καν σίγουροι ότι θα πάθει κάποτε καρκίνο» (βλ. σελ. 87).
Σε ένα άλλο έργο,
συλλογικό αυτή τη φορά, με τον γενικό τίτλο «Σύγχρονη μαστολογία», ο διακεκριμένος
γενετιστής Henry T. Lynch, τονίζει
πως «Σε μια μελέτη που ακολούθησε επί
συγγενών α’ βαθμού ατόμων που έπασχαν από καρκίνο ωοθηκών, οι Lerman & συν. διαπίστωσαν ότι σε ποσοστό 75% επιθυμούσαν σαφώς να υποβληθούν
σε μία γενετική δοκιμασία για BRCA1. Στη μελέτη αυτή, τα άτομα
με ζωηρό ενδιαφέρον για γενετικό έλεγχο είχαν και εντονότερη τάση να εκδηλώνουν
ψυχική δυσφορία και να προσδοκούν σοβαρές αρνητικές συνέπειες κατά τη λήψη των
αποτελεσμάτων» (βλ. σελ. 458)
Ο Lynch, συνεχίζει
λίγο αργότερα: «Μεταξύ των ατόμων που
επιλέγουν να συμμετάσχουν σε γενετικό έλεγχο, υπάρχει πιθανότητα να σημειωθεί
μεγάλη συναισθηματική φόρτιση όταν κάποιος πληροφορηθεί ότι είναι φορέας ενός γονιδίου
που προδιαθέτει στην εκδήλωση καρκίνου. Συναισθηματική σύγκρουση μπορεί επίσης να
παρατηρηθεί και στα άτομα τα οποία λαμβάνουν αποτελέσματα που δεν παρέχουν
πληροφόρηση, αλλά ακόμα και στα άτομα εκείνα, τα οποία ενημερώνονται ότι δεν είναι
φορείς ενός βλαβερού γονιδίου» (βλ. ό.π.).
Και μετά από αυτά, αξίζει
νομίζω να σταθώ σε ένα άλλο εξαιρετικό έργο, της κλινικής ψυχολόγου
Αναστασίας-Βαλεντίνης Ρήγα, με τίτλο «καρκίνος: από τη μητέρα στην κόρη – η
δυναμική της επανάληψης».
Στη σελίδα 65 του βιβλίου
αυτού (εκδ. Παπαζήση, 2005), αναφέρεται το εξής σπουδαίο: «Οι περισσότεροι ερευνητές των ψυχοσωματικών παθήσεων συμφωνούν στο
γεγονός ότι το χρόνιο, σοβαρό και εύκολα αντιληπτό άγχος παίζει τον περισσότερο
σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και εξέλιξη πολλών σωματικών ασθενειών. Το άγχος
γενικά, αποτελεί τη βάση των ψυχοφυσιολογικών παραγόντων μειωμένης γενετικής
και οργανικής αντίστασης, της φύσης των συναισθηματικών συγκρούσεων (είτε αυτές
είναι καθορισμένες, είτε όχι) και του τρόπου που αυτά αλληλεπιδρούν και
ευθύνονται για την εμφάνιση της νόσου».
Η συγγραφέας χρησιμοποιεί
την κλίμακα κοινωνικής προσαρμογής κατά T. Holmes & R.H. Rahe (1978),
που αντιπαραβάλλει στρεσογόνα γεγονότα της ζωής με τον βαθμό στρες που αυτά
προκαλούν στο υποκείμενο. Παρότι η συγκεκριμένη κλίμακα είναι ευρέως γνωστή, αναφέρω
ενδεικτικά πως ο θάνατος του συντρόφου ισούται με 100/100 μονάδες, δηλαδή είναι
απόλυτα στρεσογόνα εμπειρία, ο χωρισμός ισούται με 73/100, τα προβλήματα υγείας
με 53/100, ο θάνατος κοντινού φίλου με 37/100, η αλλαγή τόπου διαμονής με
20/100, τα Χριστούγεννα με 12/100 κ.ο.κ.
Αλλού, η Αναστασία-Βαλεντίνη
Ρήγα μας πληροφορεί πως «η σχέση
ψυχοκοινωνικών παραγόντων και καρκίνου εξετάζεται εμπειρικά από αρκετούς
ερευνητές τα τελευταία χρόνια […] οι οποίοι έχουν αποφανθεί ότι οι
ψυχοκοινωνικοί παράγοντες σχετίζονται με την καρκινογένεση» (βλ. σελ. 69).
Και εξηγεί πολύ ωραία γιατί κάποιοι καπνιστές προσβάλλονται από καρκίνο του
πνεύμονα ενώ κάποιοι άλλοι όχι: «είναι
δυνατόν, μεταξύ δέκα χρόνιων καπνιστών, ο ένας να πεθάνει από καρκίνο του
πνεύμονα, ακριβώς επειδή επέδρασαν κι άλλοι ψυχοκοινωνικοί και βιολογικοί
παράγοντες για την ανάπτυξη της νόσου» (βλ. σελ. 70).
Είναι θεωρώ χρήσιμο να
έχει κανείς κατά νου τον συνδυασμό που ενδεχομένως να καταλήξει σε
καρκινογένεση, γι αυτό και θα παραθέσω εδώ τους σημαντικότερους από τους
πιθανούς παράγοντες πρόσκλησής της:
1) τραυματικά γεγονότα σε
μία ή και όλες τις φάσεις της ζωής
2) ιδιαίτερα γνωρίσματα
που σχετίζονται με την προσωπικότητα (π.χ. ορθολογισμός, ασυγκινησία κτλ.)
3) χρόνια καταπίεση, σε
συνδυασμό με απουσία κοινωνικής στήριξης
4) διάφορες δομικές
κοινωνικές μεταβλητές (π.χ. κοινωνική τάξη, ύψος εισοδήματος κτλ.)
5) ποιότητα ζωής (π.χ.
διατροφή, κάπνισμα, περιβαλλοντική μόλυνση κτλ.)
6) βιολογικοί/ιατρικοί
παράγοντες (π.χ. δείκτης χοληστερόλης)
7) έμφυτη ή αναγκαστική
λόγω εξωγενών παραγόντων αδυναμία έκφρασης των αναγκών ή των συναισθημάτων
8) συμπτώματα
ψυχοπαθολογίας (π.χ. κατάθλιψη, διαρκές
αίσθημα αγωνίας ή απελπισίας ή ανησυχίας κτλ.)
9) νευρο-ενδοκρινογενείς
παράγοντες
10)
βιοχημικές/μοριακές/βιολογικές μεταβλητές (π.χ. ενζυμικές επιδράσεις)
Τέλος, ας σημειωθεί μία
ακόμα πληροφορία. Πως οι αυτο-ακρωτηριασμοί περιλαμβάνονται στα συμπτώματα που
εκδηλώνουν ασθενείς όπως η Αντζελίνα Τζολί, η οποία έχει προ πολλών ετών
διαγνωστεί με οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας, μία παρατεταμένη και
πολυεπίπεδη διατάραξη της λειτουργικότητας του ατόμου που νοσεί. Άρα, το
επιχείρημα της διάσημης ηθοποιού πως υποβλήθηκε σε προληπτική διπλή μαστεκτομή
για να προφυλάξει την υγεία της, όσο ώριμο κι αν μοιάζει σε μάτια άπειρα σε
ζητήματα ψυχοπαθολογίας, τόσο ύποπτο είναι στην πραγματικότητα.
Άλλωστε, δε χρειάζεται να
είναι κανείς μάντης ή σοφός για να καταλάβει πόσο κλόνισε αυτή τη γυναίκα με
τον έτσι κι αλλιώς επιβαρημένο ψυχισμό, ο θάνατος της μητέρας της, μετά από την
πολυετή μάχη της με τον καρκίνο. Προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, να ξεκαθαρίσω
εδώ πως πρόθεσή μου δεν ήταν φυσικά να καταδικάσω την Τζολί, παρότι παραδέχομαι πως βρίσκω την επιλογή της να δημοσιοποιήσει την απόφασή της για το άδικο πετσόκομα των μαστών της, ολότελα ανεύθυνη!
Εγώ το μόνο που θέλησα να πετύχω μ’ αυτό εδώ το
κείμενο, ήταν να μπορέσω να εξισορροπήσω μέσα μου και γύρω μου, τη βίαιη πληροφορία που
δέχθηκα σήμερα, με τα κακά μαντάτα της Αντζελίνας για να αναχαιτίσω -στο μέτρο βέβαια που έχω τη δύναμη- την επιρροή αυτής της είδησης στον γυναικείο πληθυσμό.
